تاریخچه تجمع سنج نوری پلاکتی

در گروه فارماکولوژی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه تهران دو دستگاه از اولین نمونه دستگاه های تجمع سنج نوری Optical Aggregometer وجود دارد که توسط دکتر فرانک مایکل Frank Michal در دهه شصت و هفتاد میلادی به ایران آورده شد. این دستگاه ها توسط گوستاو بورن Gustav Born و سپس توسط بورن و مایکل درانگلستان ساخته شد و از اولین دستگاههایی هستند که برای بررس تجمع پلاکتی در جهان ساخته شده اند. فرانک مایکل در دانشگاه کمبریج همکار گوستاو بورن بود و در دهه هفتاد میلادی به عنوان استاد پژوهشی فارماکولوژی به مؤسسه طب تجربی دانشگاه تهران پیوست.

گوستاو بورن در ۲۹ جولای ۱۹۲۱ در آلمان متولد شد. پدرش ماکس بورن (برنده جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۵۴) و مادرش هدوینگ مارتا ارنبرگ بودند. بر اساس گفته های گوستاو بورن، در سال ۱۹۴۶، پس از پایان جنگ جهانی دوم، به عنوان پزشک ارتش در محل خدمتش در ژاپن اشغالی، در حوالی شهر هیروشیما که تحت بمباران اتمی قرار گرفته بود، با مشاهده بیمارانی که از شدت خونریزی بر اثر کمبود پلاکت ناشی از تشعشعات رادیواکتیو، جان می سپردند، مجذوب نقش حیاتی پلاکت ها شد.
پس از پایان جنگ در سال ۱۹۵۶، با در کنار هم گذاشتن دو مسأله زیر، نظریه ای ارائه نمود که بر اساس آن، پدیده انعقاد (لخته شدن) از طریق ADP تولید شده از ATP که از پلاکت ها آزاد می شود، رخ می دهد.

1. ۵- هیدروکسی تریپتامین (سروتونین) به صورت یونی به ATP متصل می شود.
2. اثر ADP بر لخته شدن پلاکت ها.

 این فرضیه که ADP در انعقاد و لخته شدن پلاکت ها نقش دارد به طور عملی و آزمایشگاهی در سال ۱۹۶۲ تأیید شد و در مقاله ای با عنوان  Aggregation of blood platelets by adenosine diphosphate and its reversalدر مجله Nature به چاپ رسید که تا قبل از سال ۲۰۱۳، ۴۰۷۹ بار به آن ارجاع شده است. آزمایشهای بالینی نیز، صحت این فرضیه را تأیید نمود.

بورن برای اندازه گیری میزان تجمع یافتن پلاکتها، دستگاهی به نام تجمع سنج نوری Optical Aggregometer را ساخت. در این دستگاه پرتوهای نور از میان پلاسمای حاوی پلاکتهای لخته نشده عبور داده می شوند در این حالت، چگالی نور دریافت شده کاهش می یابد، زیرا پلاکت ها، معلق بوده و نوری را که به آنها تابیده می شود را بر اساس تئوری کلاسیک پراکنش نور، متفرق می کنند. وقتی که به این مجموعه ADP اضافه شود، پلاکتها لخته شدن را القاء می کنند و چگالی نور دریافت شده افزایش می یابد.
افزایش نور عبوری، پارامتری مبنی بر آغاز پدیده انعقاد است و با میزان  ADP اضافه شده متناسب است.

دکتر فرانک مایکل (Frank Michal) همکار بورن و استاد دانشگاه کمبریج که طی سال های ۱۹۷۹- ۱۹۷۵ در مرکز تحقیقات طب تجربی دانشگاه تهران (گروه فارماکولوژی) به عنوان استاد فارماکولوژی مشغول به کار بود، دستگاه تجمع سنج نوری بورن Born Aggregometer را در سالهای اقامتش در کمبریج تکمیل نمود. نمونه ای از دستگاه تجمع سنج بورن و نمونه دیگری از دستگاه تکمیل شده توسط دکتر مایکل بورن Born-Michal Aggregometer در مرکز تحقیقات طب تجربی دانشگاه تهران موجود می باشد. این دستگاهها توسط دکتر مایکل در سال ۱۹۷۰ به تهران آورده شده اند. مهار انعقاد در واقع مهمترین کشفی بود که توسط تجمع سنج نوری انجام گرفت، تا مهارکننده های انعقاد پلاکتی در درمان ترومبوزهای شریانی و انفارکتوس های میوکارد به کار روند و منجر به نجات جان هزاران نفر در سراسر دنیا شوند.

دکتر فرانک مایکل هنگام ترک تهران تعداد زیادی از لام های هیستولوژی را در دانشگاه تهران باقی گذاشت. این لام ها به همراه نامه ای که در دوره پس از جنگ دوم جهانی نوشته شده است متعلق به گوستاو بورن بوده و مربوط به دوران پژوهش ایشان در ژاپن می باشد. نمونه هایی از این اسلایدها در موزه مجازی انجمن فیزیولوژی و فارماکولوژی ایران وجود دارد.